شرحی مختصر درباره ی فرزندان
الحمد لله رب العالمین و الصلوة و السلام علی سیّدنا محمّد و اله الطیّبین الطّاهرین المعصومین و العن علی اعدائهم اجمعین
این مکان یکی از بقاع معروف و از زیارتگاههای مشهور و پر زائر اصفهان میباشد که مرقد مطهّر ابراهیم بن موسی بن جعفر و فرزندش حضرت اسماعیل(ع) در آن قرار دارد. برای معرّفی بیشتر این امامزادهی لازم التعظیم اجمالاً مطالبی را از کتب مورّخین و نویسندگان و محققّین گرانقدر ارائه مینماییم:
1. عالم و مورّخ بزرگ حاج محمّد هاشمبن محمّد علی خراسانی مؤلف کتاب منتخب الـتّـاریخ در صفحه751 این کتاب مینویسد:«حقیر مقیّد شدم که قبور بعضی بزرگان را ذکر کنم که یاد و ذکر خیری از آنها باشد.» سپس ایشان نام پنج مکان از قبور امامزادگان شریف مدفون در اصفهان را با مشخصّات و محل دفن ذکر نمودهاند و مکان پنجم را اینگونه معرفی کردهاند که :
«قبر شریف جناب امامزاده ابراهیم بن موسی بن جعفر (ع) که واقع است در یکی از بلوک اصفهان و او الآن مشهور است به امامزاده نرمی .» ـ کذا فی حاشیه الروضات ـ
2.عالم ربّانی و محقّق بزرگوار مرحوم آیت اللهحاج میرزا محمّد باقر چهار سوقی روضاتی(اعلی الله مقامَه) در کتاب روضات الجنّات جلد اوّل صفحه134 مینویسد :«قبر ابوالفتوح اسعد عجلی،
واعظ، فاضل، پارسا، عابد که از فقهای شافعی بوده و از بزرگان مشایخ صوفیه و اجلّاء رؤسای آنان بوده است، در داخل بقعه امامزاده ابراهیم بن موسی بن جعفر (ع) در خارج از دروازهی طوقچی قرار دارد. ابوالفتوح در سال 515 هـ .ق در اصفهان متولّد شد و مصادف با 28صفر سال 600 هـ..ق وفات یافت.»
3. موّرخ توانا و محقّق متّقی و معاصر مرحوم حسین عمادزاده اصفهانی در کتاب زندگانی امام هفتم (ع) -که در دو جلد به رشته تحریر در آمده است.- نوشته است
« باید صفحات تاریخ را ورق زد تا سبب کثرت بقعه و بارگاه امام زادگان را در ایران جستجو نمود و این معلول عواملی است که تاریخ قرن دوم به وجود آورده است. این عوامل عبارتند از:
انقلاب ایرانیان و سقوط بنی امیه و روی کار آمدن بنیعباس به یاری ایرانیان از یک طرف و قوّت و قدرت گرفتن سادات طبرستان که در نیمه دوم قرن اوّل به ایران آمدند و همچنین تشیّع مردم مازندران، طبرستان وگیلان از سوی دیگر و تجمّع سادات
علوی در مرو و دعوت امام رضا(ع) و پس از آن شهادت آن امام و متفرّق شدن سادات در ایران از عوامل کثرت بقعه و بارگاههای امامزادگان در ایران میباشد و علاوه بر همهی اینها، موّرخان اولاد امام موسی بن جعفر(ع) را تا شصت نفر نوشته اند که اکثر آنها به ایران آمدهاند و نسل سادات موسوی در ایران رو به تزاید گذاشت واکثراً به شهادت رسیدند یا در گوشهی انزوا، وفات کردند .
این بزرگواران در مناطق مختلف ایران مسکن میگرفتند تا از فشار دشمن مصون بمانند ولی با این حال مورد زجر، ستم و تعدّی قرار میگرفتند و به شهادت میرسیدند و پس از شهادت قبورشان مزار عمومی میشد و علاقهمندان به خاندان عصمت و طهارت گنبد و بارگاههایی برای آنها میساختند .
از ساداتی که به ایران آمدند دو دستهی بارز را میتوان نام برد که از حجاز ویمن وعراق به ملازمت خاندان اهل بیت برای استفاده از محضر امام رضا(ع)در زمان ولایت عهدی به طرف خراسان رهسپار شدند.
دستهی اوّل جمعیّتی بودند که در رکاب حضرت فاطمه معصومه(ع) دختر حضرت موسی بن جعفر (ع) تجمّع نموده و از مدینه حرکت کردند این عدّه حدود چهارصد نفر بودند.
دستهی دوم جمعیّتی بودند که در ملازمت حضرت احمد بن موسی بن جعفر (ع) «معروف به شاهچراغ »حرکت کردند واین جمعیّت را حدود دوازده هزار نفر نوشته اند.
با روشن شدن حال و عاقبت کار این دو زَعیمْ که خواهر وبرادر بودند وبرای ملحق شدن به برادر والاتبار خود حضرت علی بن موسی الرّضا که در مقام ولایت عهدی ظاهر بود حرکت نمودند، از سرنوشت امامزادگان دیگر نیز مطلّع خواهیم شد.
در زندگانی حضرت علی بن موسی الرّضا(ع)که قبل از این کتاب طبع ونشر یافته است نگاشتم که مأمون عباسی به چند دلیل سادات علوی را دعوت نمود و در مرو که پایتخت او بود تمرکز داد یکی برای آنکه از تعرّض و قیام آنان وحادثهای نظیر حوادث فخ و واقعه یحیی و قتل شصت سید علوی وخروج زید ویحیی فرزندان حضرت سجّاد در امان بماند ودیگر آنکه آنها را تحت ریاست بزرگان علوی تحت نظر بگیرد و لذا 44هزار نفر از سادات را با احترام به مرو دعوت نمود وامام رضا(ع)را به اتّفاق نظر آنها به ولایتعهدی برگزید وچون بین دو راهی سیاست بیچاره شد وزیر ایرانی خود را کشت وامام رضا (ع) را مسموم نمود و برای دفاع از انقلاب اعراب بغداد و اختلاف بنی عباس خود را به بغداد رسانید. در
ضمن برای آنکه از تمرکز این سادات مصون بماند وبرای آنکه سادات دیگری از حجاز وعراق ویمن به آنها متّصل نشوند وموجب فتنه نگردد، دستور داد به تمام اطراف وجوانب بخشنامه بفرستند که هر کجا سادات علوی را دیدند دستگیر کنند یا به قتل برسانند.
دسته اول
این دستور موجب شد که دستهی اوّل سادات علوی که در رکاب حضرت فاطمه معصومه(س) و مهمترین کاروان سادات بودند به ساوه که رسیدند با مقاومت وجلوگیری حاکم مأمون برخورد کردند و بعضی اسیر شدند و بسیاری به قتل رسیدند البته بعضی از آنها فرار کردند ومتواری کوهها وارتفاعات وتپهها وبیغولهها شدند و در این جریان 22نفر از امامزادگان به شهادت رسیدند که قبور آنها در ساوه و اطراف ساوه و قم مزار عمومی مسلمین است.1
دسته دوم
دومین قافلهی عظیمی که از حجاز به قصد خراسان حرکت کرد قافلهی حضرت امام زاده احمد بن موسی بن جعفر الکاظم (ع) بود که افراد این کاروان از رجال سادات وعلما و زُعمای بزرگ علوی بودند. این کاروان دوازده هزار نفری به طرف ایران آمدند و با مقاومت حاکم فارس مواجه شدند و اکثر آنها یا به قتل رسیدند یا اسیر شدند و امامزاده احمد(ع) نیز با شجاعت بسیاری مبارزه کردند ولی نهایتاً به شهادت رسیدندکه مزارش مطاف ملیونها مردم ایران است. به این ترتیب دستهی دوم قافله بزرگ علوی در ایران شهید شدند ودر اطراف کشور پهناور ایران مدفون گردیدند.
اولاد امام کاظم(ع)
در کتاب عمدة الطّالب آمده است : « امام موسی کاظم (ع) تعداد شصت فرزند داشت که 37 دختر و33پسر بود پنج پسر عقب نیاوردند: عبدالرحمن ، عقیل ، قاسم ، یحیی و داوود و 3 نفر از آنها فرزند پسر پیدا نکردند: سلیمان ، فضل و احمد . پنج نفر در عقبشان اختلاف بود ، حسین ، ابراهیم الاکبر، هارون ، زید و حسن وده نفر عقب داشتند که اختلافی در اعقاب آنها نیست به این ترتیب : علی، ابراهیم اصغر ، عباس ، اسماعیل ، محمد ، اسحق ، حمزه ، عبدالله ، عبید الله ، جعفر .»
ابونصر بخاری ونقیب تاج الدّین نوشتهاند که موسی بن جعفر از 13 فرزندش اعقاب وذرّیه داشت بدین ترتیب :
علی الرّضا ، ابراهیم المرتضی ، محمدالعابد و جعفرکه کثیر الاولاد بودند و زید النّار ، حمزه ، عبدالله و عبیدالله که متوسّط الاولاد
بودند و عباس، هارون، اسحاق، اسماعیل، حسن و حسین قلیل الاولاد بودند .
شیخ طبرسی (ره) در اعلام الوری نوشته امام کاظم (ع) اولاد بسیاری داشت که در تعداد آنها اختلاف است .
شیخ مفید(ره) مینویسد: امام موسی کاظم(ع)دارای اولاد فراوان بودکه به 37 فرزند پسر و دختر می رسد 18 پسر و19 دختر بدین ترتیب:
پسران:
(1)علی الرّّضا (2) ابراهیم (3) عبّاس (4) هاشم از یک مادر (5) اسماعیل (6)جعفر (7) هارون (8) حسن از یک مادر (9) احمد (10) محمد (11) حمزه از یک مادر (12) عبدالله (13)اسحاق (14) عبیدالله (15)زید (16) حسن (17)فضل (18) سلیمان ازیک مادر بوده اند.
دختران:
1- فاطمه کبری 2- فاطمه صغری 3- رقیّه 4- حکیمه 5- امّ ابیها 6- رقیه صغری 7- کلثوم 8- امّ جعفر 9- لبابه 10- زینب 11- خدیجه 12- علّیّه 13-حسنه 14- آمنه 15- بریهه 16- عایشه 17- امّ سلمه 18- میمونه 19-امّکلثوم
ابن خشاب فرزندان پسر را 20 و دختران را 18 نوشته است و محمّد بن طلحه شافعی از او اقتباس نموده و 20 و 18 را انتخاب کرده است ... .
ابن جوزی فرزندان پس را20 و دختران را هم 20 نفر نوشته و محمّد و عمر را اضافه کرده و در مورد دختران فواطم نوشته که چهار فاطمه بودهاند ... .
بر اساس آنچه که ما از کتب تراجم و رجال و اخبار به دست آوردیم از حضرت اباابراهیم موسی بن جعفر(ع) بیش از همهی ائمّهی معصومین اولاد به جا مانده و از علل آن این بوده است که امام کاظم(ع) برای حفظ خاندانهایی که از مردان علوی و سایر خاندان هاشمی کشته شدند یا متواری و متلاشی گردیدند یا تکثیر نسل به جهت نقض غرض نمودن هدف بنی عباس زنان بسیار گرفت و اولاد بسیار آورد و اکنون در صحایف خاندانهای تاریخی اسلام که مینگریم، میبینیم نسل و ذریه بنی هاشم بر اساس « انا اعطیناک الکوثر» کثرت یافتهاند و روز افزون نسل بنیهاشم زیاد شدهاند و سادات موسوی و رضوی همه از این خاندان میباشند که احصا و شمارش آنها مشکل میباشد .
آنچه ما در این اوراق نگاشتهایم حاصل مطالعات صدها جلد کتاب است که دست چین نموده و به نظر خوانندگان عزیز میرسانیم.
حضرت امام علی بن موسی الرّضا(ع) از پنج اولاد مسلمی است که از موسی بن جعفر(ع) به یادگار مانده و عقب داشتهاند و ما شرح زندگانی امام هشتم را در کتابی جداگانه نوشته ایم.شیخ مفید(ره) برای اولاد امام موسی کاظم(ع) مناقب و فضایلی نقل نموده است و از آنجمله مینویسد:« ابراهیم مردی با سخاوت و کرم بود و در ایّام مأمون از طرف محمّد بن محمّد بن زید بن علی بن الحسین(ع) که ابوالسَّرایا با او بیعت کرده بود امیر یمن شد و تا روزی که ابوالسّرایا کشته شد و علویان متفرق شدند مأمون ابراهیم را امان داد .»
تاجالدّین بن زهره حسینی در کتاب غایة الاختصار در ذکر اجداد سیّد مرتضی مینویسد: « ابراهیم بن موسی بن جعفر(ع) به نام «امیر ابراهیم المرتضی» سیدی جلیل و امیری نبیل و فاضلی محترم بود و از پدر و اجدادش نقل حدیث نموده است و مردم را به امامت برادرش امام رضا (ع) میخواند و چون به مأمون خبر دادند او را به شفاعت امام رضا(ع) امان داد و متعرض او نشد .
ابراهیم در بغداد وفات یافت و نزدیک قبر پدرش در مقابر قریش مدفون شد فرزندش ابوسبحة موسی بن ابراهیم بن موسی بن جعفر(ع) گفته شده او اهل عبادت و ریاضت بود .
در تاریخ کاظمین مرحوم شیخ جعفر نقدی مینویسد:« در صحن حضرت امام موسی کاظم(ع) دو مقبره است که مردم به دو فرزند امام نسبت میدهند یکی قبر امامزاده ابراهیم اکبر است و دیگری قبر موسی بن ابراهیم، فرزند اوست .» و دربارهی موسی بن ابراهیم بن موسی جعفر مینویسد:«کان صالحاً متعبداً ورعه فاضلا یروی الحدیث» و او از روات حدیث سلسلة الذّهب است.
علامه مامقانی مینویسد:« ابراهیم بن موسی الکاظم بن جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین به نقل شیخ مفید در ارشاد و طبرسی در اعلام الوری در مورد حضرت ابراهیم مینویسد:« او مردی شجاع، کریم و والی یمن بوده است و ابوالسّرایا با او در کوفه بیعت نمود و بعداً نزد مأمون برد و مورد تکریم و احترام قرارگرفت .
اضافه میکند که برای هر یک از فرزندان امام موسی کاظم(ع) فضیلت و منقبتی حاصل بوده است .»
فاضل مجلسی در (وجیزه) و محقق بحرانی در البلغه مینویسند:« ابراهیم بن موسی الکاظم(ع) ممدوح و از روات معتمد بوده است و از اوصیای امام بود و نیز مینویسد ابراهیم اکبر و برادرش ابراهیم اصغر و عباس و قاسم و اسماعیل و احمد از ام احمد بوده و در وصیّت امام این چند نفر به ریاست امام رضا(ع) وصیّ حضرت موسی کاظم (ع) بودهاند که دربارهی صدقات عضویت و نظارت داشتهاند .»
ابراهیم اکبر یا امیر ابراهیم سر سلسلهی سادات موسوی یمن است . آنچه مسلّم است ابراهیم اصغر به مرتضی ملقّب بود و قبرش در وسط صحن مقدّس کاظمین است .1 دو مقبره در صحن موجود بوده که آثار آنرا برداشتند یکی ابراهیم اکبر و دیگری ابراهیم اصغر است2.
ابراهیم بن موسی(ع) از کسانی است که حدیث رضوی را در سلسلة الذّهب نقل نموده است . در عمدةالطّالب مینویسد: «موسی بن جعفر دو ابراهیم داشته است ابراهیم اکبر و ابراهیم اصغر .ابراهیم اکبر آن بود که با ابوالسّرایا در یمن خروج کرد و بلا عقب بود و ابراهیم اصغر ملقّب به مرتضی بود .»
آنچه از مفاد اخبار انساب استفاده میشود حضرت موسی بن جعفر (ع) دو پسر ابراهیم داشته و به نام ابراهیم اکبر و ابراهیم اصغر مشهور بودهاند و به شرحی که ما در کتاب زندگانی حضرت ابوالفضل (ع) و حضرت زینب کبری (س) و حضرت علی اکبر و علی اصغر علیهماالسلام نوشتهایم تکرار اسامی و تشابه اسماء موجب اختلاف اخبار انساب شده و درباره اولاد حضرت موسی بن جعفر(ع)! یک جهت سوم هم داشته و آن فشار عبّاسیان بر محو و قتل آنها بود که به نام مستعار فراری میشدند .
به نظر نگارنده1 ابراهیم اکبر بلا عقب از دنیا رفته و ابراهیم اصغر است که جدّ سیّد مرتضی میباشد و مزار یکی از آنها در بغداد در مقابر قریش است و یکی از آنها در اصفهان در قریّهی امامزاده نرمی در بلوک برخوار است .
در سلسله اولاد این ابراهیم خواه بزرگ یا کوچک سادات و علمای با فضیلت و مکرمت بودهاند که شاخص آنها سیّد رضی و مرتضی و خاندان سیّد صدرالدّین عاملی اصفهان و اجداد و احفاد او میباشند و بسیاری از علمای سادات از این سلسله بودهاند که در کتب انساب نام و حال آنها ضبط شده است .
از امامزادههای مشهور که مطلعیم امامزاده محمود در دولت آباد اصفهان در دوکیلومتری شرقی در مزرعه باغ محمود موسوی که آن مزرعه هم بنام خود آن بزرگوار بوده است و امامزادهشاهبازی در املاک کمشچه اصفهان که دارای گنبد و بارگاهی است، امامزاده مؤمن در حبیب آباد برخوار و امامزاده ابراهیم و اسماعیل(ع) در زمان آباد نرمی که به امامزاده نرمی معروف و مشهور و در برخوار شهرت و مقامی ارجمند دارد و از اطراف دهات و اکناف شهر اصفهان دوستان به زیارت آن حضرت می روند و بسیار مجرب و مورد تقدیس و تکریم است .»